ჩემი ქალაქის ისტორია

ჩემი ქალაქი

ჩემი ქალაქია თბილისი. მას დედაქალაქობა მე-5 საუკუნის ბოლოს ებოძა, ცხოვრების კვალი კი მანმადე რამდენიმე ათას წელს ითვლიდა. პირველი მოსახლეობა თბილისში გაჩენილა იქ, სადაც დღეს გოგირდის აბანოებია, ქალაქის სახელწოდებაც თბილი წყლისგან წარმოდგება. სატახტო ქალაქად თბილისი ვახტანგ გორგასალმა აქცია. მრავალი წლის მანძილზე თბილისის სიმაგრეები ბევრჯერ დაინგრა, ამიტომ არც ერთი ძველი ნაგებობა პირვანდელი სახით არ შემორჩენილა. ირკვევა, რომ თბილისი შედგებოდა სამი ძირითადი ნაწილისგან, მთავარი ნაწილი თვით ქალაქი იყო, მეორე _ ქალაქის ციხესიმაგრე, რომელსაც კალას უწოდებდნენ, მესამე _ავლაბარი. ქალაქი მდინარე მტკვრის ორივე მხარეს იყო განლაგებული და მეტეხის ეკლესიასთან ხიდით უკავშირდებოდა.

თბილისის უძველეს ციხეს, რომლის ნანგრევებიც სოლოლაკის ქედზეა შემორჩენილი ,,შურის ციხეს უწოდებდნენ, შემდეგ კი ,,ნარიყალა” ეწოდა. მას შემდეგ, რაც თბილისი საქართველოს დედაქალაქად იქცა, მისი ტერიტორია საკმაოდ გაიზარდა. ასევე გაიზარდა ქალაქის თავდაპირველი ნაწილი _კალაც. მეორე ნაწილი კი რომელ საც სეიდაბადი ეწოდებოდა, კალას სამხრეთ-აღმოსავლეთით ეკვროდა და დღევანდელი ბალნეოლოგიური კურორტისა და აბანოების მიდამოები ეკავა.მტკვრის მარცხენა მხარეს მეტეხის ტაძართან, სხვადასხვა დროის სასახლეები იდგა, ამ სასახლეებს ჩვენამდე არ მოუხწევია.

ვინ იცის საუკუნეთა განმავლობაში რამდენი სასახლე და ღირსშესანიშნავი ნაგებობა იდგა ჩვენს ქალაქში და ვინ ანგრია ისინი.

                                                                               

                                                                               

                                                                         ჩემი ქალაქი

        

         ჩვენი სამშობლოს დედაქალაქი , თბილისი, მდინარე მტკვრის ნაპირზეა გაშენებული. სამ მხარეს მას მთები აკრავს აღმოსავლეთით _ მახათა, დასავლეთით _მთაწმინდა, სამხრეთით _ სოლოლაკის მთა, საიდანაც თბილი წყაროები გამოდის. წყაროს წყალი სამკურნალო თვისებებს ატარებს. მან სახელი გაუთქვა თბილისის აბანოებს. მტკვარი ჩრდილოეთიდან მოედინება, მას პატარა მდინარეებიც უერთდებიან. არსეობს ლეგენდა თბილისის დაარსების შესახებ: ერთ დროს თბილისი მიდამოები ტყით ყოფილა დაფარული. ქართლის მეფე ვახტანგ გორგასლი თავისი ამალით სანადიროდ წასულა. მიმინო ხოხობს გაჰკიდებია, ორივე ხევში ჩამალულა და ცხელ ნაკადულში მოხარშულან. ვახტანგ მეფეს ამ ადგილის მდებარეობა დაუთვალიერებია. იგი მიმხვდარა, თუ რა სარგებლობის მოტანა შეეძო ცხელ წყალს. მისი ბრძანებით გაუკაფავთ ტყე და აუშენებიათ ქალაქი. მეფეს ახალი ქალაქისათვის ,,ტფილისი” უწოდებია. საუკუნეების მანძილზე იზრდება და მშვენიერდება ჩვენი დედაქალაქი. მას განსაკუთრებულ სილამაზეს ანჭებს ძველი უბნები თავისი ბანიანი სახლებით და ვიწრო ქუჩებით

 

ისტორია ქალაქი საქართველოში, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ადმინისტრაციული ცენტრი, ქალაქი 1878 წლიდან. მოსახლეობა — 124 ათასი[3]. ბათუმი მსხვილი საერთაშორისო ნავსადგურია შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე, ბაქო-ბათუმის რკინიგზისა და ნავთობსადენის ბოლო პუნქტი და საავტომობილო გზების კვანძი. ქალაქი გაშენებულია ღრმა, კარგად დაცული ბუნებრივი ნავსაყუდელის ბათუმის ყურის ნაპირას; მდებარეობს ზღვის დონიდან 5 მ, თბილისიდან 350 კმ-ში (რკინიგზით). ქალაქი გადაჭიმულია ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან სამხრეთ-დასავლეთისაკენ 7 კმ-ზე. სიგანე ზღვის ნაპირიდან გორაკ-ბორცვებამდე 1-2,5 კმ. 1937 ჰა, აქედან განაშენიანებულია 1300 ჰა-ზე მეტი. ბათუმის ძირითადი ნაწილი სამხრეთიდან ეკვრის ყურეს და გაშენებულია კახაბრის ვაკის ჩრდილოეთ მონაკვეთზე, დანარჩენი ნაწილი ყურის აღმოსავლეთით და ჩრდილო-აღმოსავლეთით — მდინარეების ბარცხანისა და ყოროლისწყლის გასწვრივ. ქალაქის სახელი „ბათუმი“ მოდის ბერძნული სიტყვიდან - „ბათუსი“ (Bathus), რაც ღრმას ნიშნავს. მართლაც, ბათუმს შავ ზღვაზე სევასტოპოლის შემდეგ, ყველაზე ღრმა (მაქ. სიღრმე 58 მ) და მოხერხებული ნავთსაყუდელი აქვს. ბათუმის შესახებ პირველი ცნობები ძვ.წთ-ის IV ს-ის ბერძენი ფილოსოფოსის არისტოტელეს ნაშრომებში გვხვდება. ამ სახელით მხოლოდ მდინარეს იხსენიებენ მომდევნო ხანის რომაელი მწერალი პლინიუს უფროსი და ბერძენი გეოგრაფი ფლავიუს არიანე. ბათუმსა და მის მიდამოებში, მდ. ყოროლისწყლის შესართავთან, მის მარცხენა ნაპირზე აღმოჩენილი არქეოლოგიური მასალა (გორა, სადაც VI საუკუნეში ციხე აიგო, რომელსაც მოსახლეობა დღეს „თამარის ციხეს“ უწოდებს) ადასტურებს, რომ ეს მიდამოები ადამიანის მიერ ათვისებული იყო ჯერ კიდევ ძვ. წ. II - I ათასწლეულების მიჯნაზე. ადრინდელ ანტიკურ ხანაში აქაურ მოსახლეობას გაცხოველებული სავაჭრო ურთიერთობა ჰქონდა მეზობელ და შორეულ ქვეყნებთან. რომის იმპერატორ ადრიანეს დროს (II ს.) დღევანდელი ბათუმის ტერიტორიაზე რომაელთა სამხედრო ბანაკი იყო. V ს-ში საქარქალაქის ისტორია ჩვ. წ–მდე დაახლოებით VIII საუკუნიდან იწყება. რომის ისტორიის განმავლობაში ის იყო ძველ რომის (რომის სამეფო, რომის რესპუბლიკა, რომის იმპერია), მოგვიანებით კი პაპის დაქვემდებარებაში მყოფი ქვეყნების, იტალიის სამეფოს დაიტალიის რესპუბლიკის ცენტრი ან დედაქალაქი. ლეგენდის თანახმად, ქალაქი რომი ტყუპებმა რომულუსმა და რემუსმა დააარსეს ძვ. წ. აღ-ით 753 წლის 21 აპრილს. არქეოლოგიური მასალებიც სწორედ იმას მოწმობენ, რომ რომი როგორც ქალაქდასახლება ქრისტეშობამდე 8-ე საუკუნეში უნდა ჩამოყალიბებულიყო. ქალაქი რომის სამეფოს დედაქალაქი გახდა, (რომელსაც ტრადიისამებრ შვიდი მეფე მართავდა), შემდგომ რომის რესპუბლიკის (ძვ.წ.აღ-ით 510-დან იმართებოდა სენატის მიერ), საბოლოოდ კი ქრ.შბ-მდე 27 წლიდან რომს იმპერატორი ჩაუდგა სათავეში. ეს წარმატება დამოკიდებული იყო სამხედრო დაპყრობებზე, ეკონომიკურ წინსვლასა და მეზობელი ცივილიზაციების, განსაკუთრებით კი ეტრუსკული და ბერძნული ცივილიზაციების, შერჩევით ასიმილირებაზე. დაარსებიდან ძვ. წ. აღ-ით 386 წლამდე რომი აუღებელი იყო, სანამ კელტები არ შევიდნენ ქალაქში, რომლებიც ამავე წლის დამლევს თავად რომაელების მიერ იქნენ დაპყრობილნი. ლივიუსი წიგნი 5. კელტებმა რომაელებს ქალაქის დასაბრუნებლად ათასი გირვანქა ოქროს გადახდა შესთავაზეს, რაზეც რომმა უარი შეუთვალა და საპასუხო შეტევით უპასუა.თველოს მეფემ, ვახტანგ გორგასალმა იგი ქართლს შეუერთა. ქალაქის ისტორია ქალაქის ისტორია ჩვ. წ–მდე დაახლოებით VIII საუკუნიდან იწყება. რომის ისტორიის განმავლობაში ის იყო ძველ რომის (რომის სამეფო, რომის რესპუბლიკა, რომის იმპერია), მოგვიანებით კი პაპის დაქვემდებარებაში მყოფი ქვეყნების, იტალიის სამეფოს დაიტალიის რესპუბლიკის ცენტრი ან დედაქალაქი. ლეგენდის თანახმად, ქალაქი რომი ტყუპებმა რომულუსმა და რემუსმა დააარსეს ძვ. წ. აღ-ით 753 წლის 21 აპრილს. არქეოლოგიური მასალებიც სწორედ იმას მოწმობენ, რომ რომი როგორც ქალაქდასახლება ქრისტეშობამდე 8-ე საუკუნეში უნდა ჩამოყალიბებულიყო. ქალაქი რომის სამეფოს დედაქალაქი გახდა, (რომელსაც ტრადიისამებრ შვიდი მეფე მართავდა), შემდგომ რომის რესპუბლიკის (ძვ.წ.აღ-ით 510-დან იმართებოდა სენატის მიერ), საბოლოოდ კი ქრ.შბ-მდე 27 წლიდან რომს იმპერატორი ჩაუდგა სათავეში. ეს წარმატება დამოკიდებული იყო სამხედრო დაპყრობებზე, ეკონომიკურ წინსვლასა და მეზობელი ცივილიზაციების, განსაკუთრებით კი ეტრუსკული და ბერძნული ცივილიზაციების, შერჩევით ასიმილირებაზე. დაარსებიდან ძვ. წ. აღ-ით 386 წლამდე რომი აუღებელი იყო, სანამ კელტები არ შევიდნენ ქალაქში, რომლებიც ამავე წლის დამლევს თავად რომაელების მიერ იქნენ დაპყრობილნი. ლივიუსი წიგნი 5. კელტებმა რომაელებს ქალაქის დასაბრუნებლად ათასი გირვანქა ოქროს გადახდა შესთავაზეს, რაზეც რომმა უარი შეუთვალა და საპასუხო შეტევით უპასუა. ,ქალაქი, სადაც ვერ იპოვეს ადამიანი” და თქუა: ნუ რა, უფალო, უკუეთუ ვიტყოდი მერმე ერთგზის_ღა და იპოვნენ თუ ათნი? და თქუა: არა წარვწყმიდო ათთათასს.  (დაბადება, 18; 32) მხატვრული ტექსტი მეტად ღია და ამავე დროს, დახურული მოცემულობაა. მისი წაკითხვა შესაძლებელია უამრავ კონტექსტში (ან სულაც – უკონტექსტოდ); ამასთან, არ არსებობს დადგენილი ფორმულა, რომლის მიხედვითაც დანამდვილებით ამოიცნობა ამა თუ იმ ტექსტის შინა არსი; შესაბამისად, მრავალგვარია ტექსტის დეკოდირების მოდელიც; თუმცა, დანამდვილებით მაინც ვერავინ იტყვის (მათ შორის, თავად ავტორიც), რომ საბოლოოდ ამოხსნა მხატვრული ტექსტის საიდუმლო. ლიტერატურის მთელი მიმზიდველობაც ალბათ სწორედ ესაა – ამოცნობის, ბოლომდე წვდომის მომნუსხველი შეუძლებლობა... ყველა ტექსტს (მით უფრო, მხატვრულს) თავისი ხიბლი აქვს, მაგრამ გამორჩეულად საინტერესოა ტექსტი, რომელიც რეციპიენტის ეპოქაში იქმნება და რომლის ღირებულებაცა და ადგილიც სხვა ტექსტებს შორის, ფაქტობრივად, არაა განსაზღვრული (ეს დროისა და ეპოქის პრეროგატივაა). ასეთ შემთხვევაში, თანაბარია თავისუფლებისა და პასუხისმგებლობის ხარისხი (ხელოვნებისა და მასთან დაკავშირებული პასუხისმგებლობის პრობლემა ძალზე ღრმად და საინტერესოდა აქვს გაანალიზებული მიხეილ ბახტინს). ეს წერილი ეხება თანამედროვე ქართველი პოეტის – გიორგი ზანგურის - ლექსს - ,,ქალაქი, სადაც” (2005 წ.), რომელსაც სრული სახით წარმოვადგენთ: ბინძური ხალხით დასახლებულ ტერიტორიას- ქალაქს, რომელსაც დაუნგრიეს სიცილის სკოლა, სიზმრის მოყოლად გაუმხილეს მტერს ისტორია და ყოველ ღამეს ტრადიციად გადექცა სროლა; სადაც კარგავენ მეგობრები ძმობის შეგრძნებას და პოეტები განთიადებს აღარ ხვდებიან, სადაც ქალისთვის სიყვარულის ახსნა შეგრცხვება და ლოლოები მაისშიაც აღარ დნებიან. ნაგავსაყრელზე რომ შეხვდება გოგონას ბიჭი, ყვავილის ნაცვლად რომ მიართმევს გატეხილ სარკეს... იქ, სადაც კვდება მიჯნურებში ალერსის ნიჭი და ბუხარს შეშად უკეთებენ ბალზაკს და მარკესს. ქალაქს, რომელსაც სასაფლაოს გალავანი აქვს და მტრედებს ჭამენ, ისე შიათ დაკარგვა რწმენის, ღამე კახპებით დატვირთული ქარავანია, სადაც სიცოცხლე სულელია, სიკვდილი – ბრძენი. სადაც ყოველთვის საუბრობენ ძალიან ცოტას, მაგრამ ნერვებით, ერთმანეთის ზიზღით, ხმამაღლა, სადაც სიკეთე გამოცდაზე აბარებს ცოდვას და სიყვაწვილე ნაოჭებმა მტვერში დამარხა. ასეთ ქალაქში შემოფრინდა ზაფხულის მაცნე, პეპლების გუნდით, ყვავილების ლურჯი ნიავით, იწრიალეს და საღამომდე ვერაფრით გაძლეს ქალაქში, სადაც ვერ იპოვეს ადამიანი. ლექსი, სტრუქტურული და შინაარსობრივი თვალსაზრისით, ორ არათანაბარ ნაწილად იყოფა: პირველ მონაკვეთში (5 სტოფი) აღწერილია ქალაქი, ხოლო მეორე მონაკვეთში (ბოლო, მე-6, სტროფი) _ მოვლენა, რომელიც ამ ქალაქის ცხოვრებაში განსაკუთრებული და საბედისწერო აღმოჩნდა. ქალაქის სახეში (საინტერესოა, რომ ეს არაა გეოგრაფიული აღწერა) ყველაზე მეტად ორი მახასიათებელი იქცევს ყურადღებას: ესაა ბინძური ხალხით დასახლებული ტერიტორია, რომელსაც ,,სასაფლაოს გალავანი აქვს”, ანუ ქალაქის, როგორც განსაკუთრებული სივრცის, აღმნიშვნელად აქ გვევლინება ნეიტრალური (და, მოცემულ კონტექსტში, ნეგატიური) სიტყვა – ტერიტორია, რომელიც შემოსაზღვრულია სასაფლაოს გალავნით, ე.ი. ამ ადგილს გარესამყაროსგან მიჯნავს სიკვდილი. შესაბამისად, ამგვარად იზოლირებული სივრციდან თავის დაღწევა გულისხმობს იმ ზღვრის გადალახვას, რომელიც ქვეყნიერებას ორ (ამ და იმ) ნაწილად ყოფს. ამიტომაც ლოგიკურია, ვიფიქროთ, რომ ქალაქის მცხოვრებთაგან არავინ გასულა ჩაკეტილი წრიდან. მაგრამ, როგორც ჩანს, გალავანი არც სხვაობს იმისგან, რასაც საზღვრავს, რადგან პრინციპულად ერთი და იგივეა სასაფლაო (მკვდართა ქალაქი) და ქალაქი (ნეკროპოლისი), რომელიც ლექსში იხატება. ეს, არსებითად, თვითიზოლაციაა (ტექსტში, ფაქტობრივად, არც ჩანს წუხილი არსებული ვითარების გამო; არავინ განიცდის საშინელებას, რომელსაც თაობები ერთგვარი რიტუალურობით ეწირებიან მსხვერპლად). შეიძლება ითქვას, რომ ესაა სიკვდილით გარემოცული მასის ველური სწრაფვა თვითგანადგურებისკენ. სულიერი თვალსაზრისით, ნამდვილი სასაფლაო სწორედ ქალაქია. ამიტომაც, სიკვდილი აქედან გასვლა კი არ არის, არამედ – აქ დარჩენა. ქალაქში მცხოვრებთ ავტორი აღნიშნავს მარკერით - ბინძური ხალხი, რომლის ცალკეულ ჯგუფებსაც წარმოადგენენ მეგობრები, პოეტები, მიჯნურები... მოცემულ შემთხვევაში, ეს ლექსიკური ერთეულები საკუთარ მნიშვნელობათა ანტონიმებად წარმოგვიდგებიან (მაგალითად, სიტყვა ,,მეგობარს” აქ არავითარი საერთო არა თავის შინაარსთან...) და კახპები; ხოლო ,,ბინძური” გარეგნულ მხარეზე მეტად, სწორედ შინაგანი სამყაროს მახასიათებლად გვევლინება. საგულისხმოა ფაქტია ის, რომ თითქმის ყველა ასაკობრივი კატეგორიის ჩამონათვალში ერთხელაც არ ფიგურირებს ბავშვი/ბავშვობა, სიტყვა ,,ადამიანი” კი ლექსში ჩნდება ერთადერთხელ (უკანასკნელ სტრიქონში) და ისიც უარყოფითი კონტექსტით: ,,ქალაქში, სადაც ვერ იპოვეს ადამიანი”. როგორც უკვე აღინიშნა, მთელი ტექსტი (ბოლო სტროფის გამოკლებით) ქალაქის აღწერას ეთმობა, მაგრამ არის ერთი (რიგით – მეორე) სტრიქონი, რომელშიც ჩანს ტრაგიკული ისტორიის დასაწყისი. ქალაქის ქცევა უსახურ ტერიტორიად, ფაქტობრივად, სწორედ აქედან იწყება. ამასთან, ესაა ერთადერთი სტრიქონი, რომელშიც ზმნას სუბიექტად ეწყობა სხვა/სხვები (კომპოზიციური, სიმეტრიული და წმინდა აზრობრივი თვალსაზრისით, ამ ფიგურასთან უშუალო კავშირს ქმნის ბოლო სტროფის ზაფხულის მაცნე, როგორც თვისებრივად სხვა, უცხო). ამ საზარელი სივრცის ისტორიაში მხოლოდ ორჯერ ჩაერევიან გარედან (ეს მომენტები ფორმობრივადაცაა ნაჩვენები ტექსტის პირველ და ბოლო, ე.ი. სასაზღვრო, სტროფებში მათი წარმოდგენით). [ისტორიის] დასაწყისად გვევლინება ნგრევა (ქალაქს, რომელსაც დაუნგრიეს სიცილის სკოლა, რასაც მოჰყვება სიზმრის მოყოლად მტრისთვის ისტორიის გამხელა), მის დასასრულად კი იქცევა სულიერი აღდგომის ჟამის დადგომა (ასეთ ქალაქში შემოფრინდა ზაფხულის მაცნე). ორივე მომენტი ქალაქში სხვის, უცხოს შემოსვლას, ქმედებას უკავშირდება. თუ პირველი შემთხვევა დაცემის საწინდარი ხდება, მეორე აღდგომის, განახლების დასაბამად უნდა იქცეს, მაგრამ მხოლოდ ტრაგიკულ დასასრულად ფორმდება, რითაც საბოლოოდ მთავრდება მთელი ისტორია. რატომ ხდება ასე? ცხოვრების სტილის მიხედვით, ამ ქალაქში ორი ტიპის სიმპტომთან გვაქვს საქმე: I ტიპის სიმპტომები – წესად ქცეული მოვლენები: ა) ყოველღამეული სროლა; ბ) პოეტები განთიადებს აღარ ხვდებიან; გ) ლოლოები მაისშიაც აღარ დნებიან; დ) ბუხარს ცეცხლად უკეთებენ ბალზაკს და მარკესს; II ტიპის სიმპტომები – ფასეულობათა კარგვა: ა) კარგავენ მეგობრები ძმობის შეგრძნებას; ბ) ქალისთვის სიყვარულის ახსნა შეგრცხვება; გ) კვდება მიჯნურებში ალერსის ნიჭი... ამ ორი ჯგუფისგან განცალკევებით დგას ერთი განსაკუთრებით შთამბეჭდავი სახე: [და] მტრედებს ჭამენ, ისე შიათ დაკარგვა რწმენის (ეს ერთგვარი რემინესცენციაა პირველყოფილი საზოგადოების საჯარო ტოტემისტური ნადიმობებისა). ამასთან, იგი, ფაქტობრივად, ზემოთწარმოდგენილ ორივე ჯგუფში შედის (მტრედების ჭამა ტრადიციად ქცეული მოვლენაა; რწმენის დაკარგვა კი ამ ქალაქში ჯერაც შიათ). საკუთარ თავში რელიგიური საწყისის მოშთობის ეს ცხოველური მოთხოვნილება საზარელია თავისი სახეობრივი ნატურალიზმით: საკრალურის დესაკრალიზება აქ შესაბამისი სიტყვიერი ფორმულითაა გადმოცემული: მტრედის/სულიწმინდის სახეში საჭმლის/ხორცის დანახვითა და რწმენის დაკარგვის მხეცური შიმშილით ადამიანები ღვთაებრივს ყველაზე მდაბალი ინსტინქტით ,,ეზიარებიან.” სწორედ ამ ცენრტალური სიმბოლური სახით აიხსნება ისტორიის ასეთი ფინალი. საზოგადოდ, ტექსტში ისტორიის სამი სახეა წარმოდგენილი: 1. ქალაქის დაცემამდელი წარსული – სიზმრის მოყოლად გაუმხილეს მტერს ისტორია; 2. ქალაქის დაცემის ისტორია – მთელი ლექსით გადმოცემული; 3. მეტაისტორია, რომელშიც უნდა ჩართულიყო და ვერ ჩაერთო ქალაქი (ზაფხული, როგორც მარადიული სიცოცხლისა და ესქატოლოგიურ მომავალთან დაკავშირებული სიმბოლო). ამათგან პირველი, ფაქტობრივად, დაკარგულია (ხსოვნაში შემორჩენილია მხოლოდ მისი გამხელის ამბავი); მესამე ყოფიერების მიღმა და მაღლა მდგომია, ხსოვნაში წამიერად გაელვებული; ეს ყველაფერი კი მოთხრობილია მეორე სახის ისტორიით, როგორც სულიერად მკვდარი ქალაქის ცოცხალი მატიანით. ტექსტში წარმოდგენილია საინტერესო სიმეტრიული ქრონოტოპული მოდელი: სივრცე აღნიშნულია ოთხი სიტყვით: ტერიტორია, ქალაქი, ნაგავსაყრელი და განსაკუთრებით აქცენტირებული წევრ-კავშირით _ სადაც, დრო კი მარკირებულია ასევე ოთხგვარად, სიტყვებით: ღამე, მაისი, ზაფხული, საღამო. ორივე ჯგუფში შემავალი ლექსიკური ერთეულები ორ ქვეჯგუფად იყოფა: სივრცე: ა) ტერიტორია, ქალაქი, ნაგავსაყრელი; ბ) სადაც; დრო: ა) ღამე, მაისი, საღამო; ბ) ზაფხული. ჯგუფებს შორის მიმართება პარადიგმატულ-სინტაგმატურია: ა ჯგუფში გაერთიანებული ერთეულები ქმნიან ერთ სახეობრივ სისტემას (მეტ-ნაკლებად კონკრეტული შინაარსით), ბ ჯგუფში წარმოდგენილი ერთეულები კი, თავიანთი სიმბოლური დენოტატებით (ესაა მათი ერთადერთი მნიშვნელობა) – მათს ოპოზიციურ მხარეს. სხვა სიტყვებით, სივრცის იმგვარი აღსანიშნი, როგორიცაა სიტყვა სადაც, გულისხმობს მხატვრული სახის (მოცემულ შემთხვევაში, ქალაქის) განზოგადებას, გაუცხოებას, აბსტრაჰირებას და იგი არ მიანიშნებს გეოგრაფიულ მოცემულობაზე; ხოლო დროის ის მარკერი, რომელიც ლექსშია მოცემული (ზაფხული) ქრისტიანული რელიგიისთვის (და უძველეს ხალხთა წარმოდგენებშიც) ტრადიციული ბინარული ოპოზიციის – ზამთარ-ზაფხულის _ სიმბოლიკით აიხსნება. ბუნებრივია, პირველ ქვეჯგუფთა სიტყვებსაც აქვთ თავიანთი სიმბოლური მნიშვნელობები (განსაკუთრებული სიღრმით – დროის აღმნიშვნელთ), მაგრამ მეორე ქვეჯგუფთა სიტყვები სწორედ იმით გამოირჩევიან, რომ მათი ინტერპრეტაცია შესაძლებელია მხოლოდ სიმბოლურ დონეზე, ემპირიული შინაარსისგან დამოუკიდებლად. საზოგადოდ, ქალაქის, როგორც განსაკუთრებული სივრცის, სიმბოლური მნიშვნელობა გამორჩეულად ორ კულტურულ არეალში ჩამოყალიბდა: ანტიკურ და ბიბლიურ სამყაროებში. პირველში იგი დაუკავშირდა პოლისის ფენომენს (და შესაბამისად, სახელმწიფოებრივ აზროვნებას), მეორეში კი გამოვლინდა ანტინომიური წყვილის სახით, რომლის ერთ მხარეს ცოდვის ქალაქთა (ბაბილონის, სოდომისა და გომორის), მეორე მხარეს კი – ზეციური, მარადიული ქალაქის (იერუსალიმის) ფიგურები იდგა. განსხვავებული იყო, აგრეთვე, მოქალაქის ცნებაც (ერთ შემთხვევაში იგი უშუალოდ სოციალურ კონტექსტს გულისხმობდა, მეორე შემთხვევაში კი – რელიგიურს). ამ თვალსაზრისით, უაღრესად საინტერესოა, ქალაქთა დაარსებისა და განადგურების შესახებ ანტიკური და ქრისტიანული წარმოდგენების ანალიზი (მაგრამ ეს მეტად კომპლექსური პრობლემაა და მასზე აქ აღარ ვისაუბრებთ). ქრისტიანული ტრადიციის შესაბამისად, უდაბნოისა ქალაქმყოფლობა სიმბოლურად დემონურ სივრცეში ღვთაებრივი წესრიგის დამყარებას ნიშნავდა (ანტინომიური წყვილი – უდაბნო-ქალაქი) და ამგვარი ღვაწლის წინასახედ უდაბნოში მაცხოვრის გასვლა იქნა მიჩნეული. ძველი აღთქმის დონეზე კი დავით მეფსალმუნის მიმართვაში იერუსალიმისადმი (ფს., 136, 5) ერთდროულად კონკრეტული ქალაქიც იქნა მოაზრებული და – ზეციური ქალაქის არქეტიპიც: უკუეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენეცა ჩემი! ჩამოყალიბდა რელიგიურ და სახელმწიფოებრივ ცენტრთა (გამორჩეულ და წმინდა ქალაქთა) კულტურა; კაცობრიობის ისტორიაში შევიდა არაერთი განსაკუთრებული ქალაქის სახელი ... ჩვენთვის საინტერესო კუთხით, მსოფლიო ლიტერატურის ისტორიაში მნიშვნელოვანია უტოპიურ ან აბსტრაქტულ ქალაქთა სახეები (შუა საუკუნეების ტექსტებში ასახული ქალაქები შთაგონებულია, როგორც წესი, სწორედ რელიგიურ ქალაქთა სიმბოლური მნიშვნელობებით); სიმბოლისტი ავტორების ლექსთა ციკლები (სოფლისა და ქალაქის დიქოტომიით); დასავლურ და აღმოსავლურ კინემატოგრაფში ასახული ქალაქები, XX საუკუნის მეორე ნახევრის მსოფლიო პროზაში შექმნილი ქალაქთა სახეები... გიორგი ზანგურის ლექსში წარმოდგენილი ქალაქის სახის ინტერპრეტირება ზემოთ ჩამოთვლილ თითქმის ყველა კონტექსტშია შესაძლებელი; განსაკუთრებით თვალშისაცემია მისი ტიპოლოგიური კავშირი ბიბლიურ ცოდვის ქალაქებთან, ასევე – შექსპირის 66-ე სონეტის ინტონაციასთან, რეი ბრედბერის რომანში ,,451 ფარენჰაიტით” აღწერილ სამყაროსთან, ეჟენ იონესკოს ,,მარტორქებთან” და ა.შ. ამ მომხიბლავ მასშტაბურობაში გადასვლამდე უთუოდ მართებულია მისი განხილვა, უწინარეს ყოვლისა, ქართული ლიტერატურის კონტექსტში, კერძოდ კი, გალაკტიონის ლექსთან (,,ი. ა”. 1916 წ.) კავშირში. მათ შორის, ფაქტობრივად, ერთსაკუნოვანი დროითი დისტანციაა; გარდა ამისა, თვალსაჩინო განსხვავებები უფრო მეტია, ვიდრე – მსგავსებები. მაგრამ ამ განსხვავებებს (ანუ დაშორების წერტილებს), როგორც ირკვევა, ერთიანი სურათის რეკონსტრუირებისთვის ისეთივე მნიშვნელოვანი ფუნქციური დატვირთვა აქვს, როგორიც – მსგავსებებს (ანუ შეხვედრის წერტილებს).  მაგისტრალური ხაზი, რომელიც ამ ორ ტექსტს ერთმანეთთან არსებითად აკავშირებს, არის უადამიანო ქალაქის სახე. გალაკტიონის ტექსტში მთელ ტრაგიზმს ქმნის ბავშვის სიკვდილის დაუნახაობით გამოწვეული საზარელი განცდა (საყოველთაო აპათიის საშინელების ვერდატევნით შეშლილი ქუჩა ერთადერთ ჭირისუფალად რჩება), უადამიანებო ქალაქის სულიერი სიცარიელე და უსახურობა; ზანგურის მიერ დახატულ ქალაქში ბავშვის (თუნდაც, გარდაცვლილის) ხსენებაც არაა (მისი სამყარო სიცილის სკოლის ნანგრევებშია დამარხული). ეს ქალაქი განწირულია, რადგან ვერ ცნობს ზეციდან მოსულ მაცნეს; განწირულია, რადგან ამ ქალაქში, სადაც ბინძური ხალხი ცხოვრობს, არ აღმოჩნდა ადამიანი (ბიბლიური სოდომისაგან განსხვავებით): ასეთ ქალაქში შემოფრინდა ზაფხულის მაცნე, პეპლების გუნდით, ყვავილების ლურჯი ნიავით, იწრიალეს და საღამომდე ვერაფრით გაძლეს ქალაქში, სადაც ვერ იპოვეს ადამიანი. მოცემულ სტროფში ლექსიკურ და აზრობრივ დონეზე რამდენიმე საინტერესო პარალელი ივლება გალაკტიონის ლექსის ცალკეულ სახეებთან: მალენიავი – ლურჯი ნიავი - მოფრენა_ ანგელოზები – მაცნე და უადამიანებო ქალაქი. თუმცა, XX საუკუნის დასაწყისისა და XXI საუკუნის დასაწყისის ამ ტექსტთა მიმართების პრობლემა მხოლოდ ამით არ ამოიწურება. მათ შორის არსებითი კავშირი ურთიერთდამოკიდებულებაშია და არა – ოდენ სახეობრივ სისტემათა შესაბამისობაში. სხვა სიტყვებით – მართალია, ფრაგმენტული სახით, მაგრამ მაინც შესაძლებელია თანამედროვე ქართულ პოეზიაში ბიბლიური მოდელით შთაგონებული ქალაქის პოეტური ხატის ერთი წახნაგის რეკონსტრუირება. კერძოდ, ,,ქალაქი, სადაც” ერთგვარი გამოძახილია (შეიძლება ითქვას, ცარიელ ადგილთა თავისებური შევსებაც კი) ლექსისა ,,ი.ა”, უფრო ზუსტად – თუ ამ უკანასკნელში ბავშვის აღსასრულია ნაჩვენები, ზანგურის ლექსი საზარელი მოვლენის შემსწრე და დამვიწყებელი ქალაქის ისტორიის დასასრულს ასახავს. ესაა, ფაქტობრივად, ისტორია დაცემული და უმომავლო ქალაქისა, რომელსაც მოუკვდა (თუ რომელმაც მოკლა?!) ნუკრისთვალება და მიმოზისთმება ბავშვი და თავისი ცნობიერებიდან სამუდამოდ ამოშალა, მერე კი გამოსახსნელად მოევლინა ზაფხულის მაცნე.  ლექსში ეს სახე გამორჩეულია თავისი ბუნდოვანებით, კოდირებულობით, რადგან არაა სახელდებული, მასზე მინიშნებულია მხოლოდ; ნათქვამია, რომ იგი არის ზაფხულის მაცნე და ქალაქში პეპლების გუნდითა და ყვავილების ლურჯი ნიავით შემოდის. ეს კონტექსტი მრავალმხრივ საგულისხმოა. პეპლების, ყვავილებისა და ნიავის ქრისტიანული სიმბოლური მნიშვნელობები, ფაქტობრივად, ერთმანეთის ადეკვატურია და სამივე მათგანი სულს, მისი უკვდავების იდეას უკავშირდება. მოცემულ კონტექსტში, იგი გათავისუფლების, როგორც უმაღლესი ღირებულების, კონცეპტითაა გაშინაარსებული და მიმართულია სხვათა (მკვდართა ქალაქში დარჩენილების) ხსნისკენ. მაგრამ ქალაქი ვერ ცნობს ზაფხულის მაცნეს, რომლის სახეც უშუალოდ უფლის ანგელოზს უკავშირდება; უსაშველობის ტრაგიზმი კი განსაკუთრებული სიმწვავით ჩანს სიტყვებში: ,,იწრიალეს და საღამომდე ვერაფრით გაძლეს...” თუ გალაკტიონის ტექსტში ნაწარმოების ეთიკურ ცენტრად ბავშვის ფიგურა მოიაზრება (მოვლენები სწორედ მის გარშემო ვითარდება), ზანგურის ტექსტში ამგვარი ცენტრი არ არსებობს; გალაკტიონის ტექსტში ერთიანი სიუჟეტური ხაზია წარმოდგენილი, მაშინ როცა ზანგურთან ამბავი, როგორც ასეთი, მხოლოდ ტექსტის დასასრულს იწყება და მაშინვე წყდება ქალაქის სახის ორ ფაზას შორის (წარსული და ახლანდელობა) მნიშვნელოვან სხვაობას ქმნის, აგრეთვე, ხმის, როგორც ნიშნის, ორგვარობა: პირველ შემთხვევაში მის აღმნიშვნელად გვევლინება კივილი (,,შეშლილი სახით კიოდა ქუჩა’) და სიმღერა (,,და გაისმოდა დების სიმღერა”), მეორე შემთხვევაში კი – ხმამაღალი საუბარი (,,სადაც ყოველთვის საუბრობენ ძალიან ცოტას, მაგრამ ნერვებით, ერთმანეთის ზიზღით, ხმამაღლა”). ორივეგან ერთია ხედვის რაკურსი – ესაა მიწიდან დანახული სამყარო (,,მოფრინდნენ ლურჯი ანგელოზები”// ,,შემოფრინდა ზაფხულის მაცნე”); ხაზგასმულია ზეცისა და მიწის ტრადიციული ბინარული ოპოზიციის პრინციპული მნიშვნელობა. მაგრამ თუ გალაკტიონის ლექსში მტვრიანი ქალაქის საპირისპირო მნიშვნელობის სივრცედ სოფელიც მოიაზრება (,,მზეზე ყვაოდა სოფლად ალუჩა”), ზანგურის ტექსტში ეს ალტერნატივა მოხსნილია; ზაფხულის (სიმბოლური შინაარსით, იგივე – გაზაფხულის) დადგომა არც კი იგრძნობა (,,ლოლოები მაისშიაც აღარ დნებიან”), აქ არავინ იყურება ცისკენ... სწორედ ამიტომ მისთვის უცხო და საბოლოოდ განუხორციელებელია მარადიული [გა]ზაფხულის სიხარულის შეგრძნება. საზოგადოდ, საანალიზო ტექსტის ძირითად პასაჟთა განხილვა და არსებითი პრობლემის დადგენა თავისთავად უკვე აყალიბებს დასკვნებს. ამასთან, მიღებულ შედეგებს, განსაკუთრებული ფორმულირების სახით, მკითხველს საგანგებოდაც შეახსენებენ. მოცემულ შემთხვევაში, ეტიკეტის დაცვის აუცილებლობაზე მაღლა უსათუოდ დგას დაფიქრება აბრაამისა და უფლის დიალოგში სოდომის გადასარჩენად დასმულ უკანასკნელ კითხვაზე.